Soms lees je wel eens een woord en vraag je je af wat de herkomst van dat woord is. Is het een Nederlands woord of komt het uit de tijd van Napoleon? Het deel van de taalkunde dat dit bestudeerd is etymologie. De etymologie van een woord is de historische verklaring voor de manier waarop de vorm van het woord tot stand is gekomen; daarom wordt het ook wel de woordherkomst genoemd.
Klankwet
Het woord huis is een voorbeeld van de zogenaamde klantwet uit de etymologie. De klankwet is het systematische verschil tussen bijvoorbeeld de Nederlandse woorden tafel, tussen, terug, hout en snuit en de Duitse woorden: Zabel, zwischen, zurück, Holz en Schnauze. Je ziet of hoort eigenlijk dat het Duitse woord steeds een ts-klank heeft, geschreven als z, waar het Nederlandse woord een t heeft. Duits en Nederlands zijn duidelijk verwante talen.
Koekoek
Woorden uit verschillende talen kunnen ook op elkaar lijken omdat ze klanknabootsingen zijn van hetzelfde geluid. Een etymologisch voorbeeld hiervan is het Nederlandse woord koekoek, het Hongaarse kakukk, het Italiaanse cuculo, het Poolse kukułka en het Turkse gugukgiller . Alle woorden zijn geïnspireerd op de roep van de betreffende vogel (koekoek)
Leenwoorden
Een andere etymologische categorie woorden zijn leenwoorden. Dit zijn woorden die in verschillende talen op elkaar lijken, maar er geen sprake is van klankovereenkomst. Het zijn woorden die ontleent zijn uit een bepaalde taal en niet geleend. Etymologische voorbeelden leenwoorden zijn:
- überhaupt (uit het Duits)
- computer (uit het Engels)
- bureau (uit het Frans)
- sultan (uit het Arabisch)
Maar ook het woord kelder is een leenwoord, al zou je dat niet denken. Etymologisch gezien kont het woord kelder uit het latijn ("cellarium"). Het woord label is van Engelse oorsprong, terwijl het woord etiket, van oorsprong Frans leenwoord is.Koffie
Een deelcategorie van etymologische leenwoorden bestaat uit woorden die niet allemaal uit één en dezelfde taal komen, maar van de ene naar de andere taal zijn gezworven. Zwerfwoorden horen vaak bij producten die zich langzaam over de wereld hebben verspreid. Zo komen het Nederlandse woord koffie en het Engelse coffee, het Italiaanse caffé, het Poolse kawa en het Turkse kahve allemaal van hetzelfde Arabische grondwoord qahwah.
